تاریخچه عید نوروز و آشنایی با آداب و رسوم عید باستانی ایرانیان
نوروز آغاز سال نو و اولین روز سال خورشیدی و برابر با یکم ماه فروردین است. عید نوروز در واقع جشن سال نوی ایرانی و یکی از کهنترین و اصیلترین فرهنگ های به جا مانده از ایران باستان است. همچنین مردم مناطق مختلف فلات ایران به خصوص کشور افغانستان این عید را جشن میگیرند. این جشن از اقوام متعددی به ارث رسیده است، اما در ایران رنگ و بوی ویژهای دارد. عید نوروز باستانی و زیبا، نماد پیوند اقوام مختلف ایران است؛ روزی که هیچکس در مبارک بودن آن اختلاف نظری ندارد.
واژه نوروز
واژه نوروز از فارسی میانه گرفته شده است که در اصل برگرفته از زبان اوستایی است. مردم دوره هخامنشیان به آن نوسارد و نوسارجی (به معنای سال نو) نیز میگفتند. در زبان لاتین بیشتر به صورت Nowruz نوشته میشود که بر مبنای تلفظ فارسی است. همچنین در شهر لکنو هند هرساله عید نوروز جشن گرفته میشود و به آن Nauroz میگویند. این تلفظ بیشتر به فارسی دری نزدیک است.
منشاء نوروز
منشا عید نوروز به درستی مشخص نیست و تاریخچه پیدایش خاصی برای آن تعریف نشده است. اما چیزی که واضح است این است که کوروش کبیر به آن رسمیت داد. برخی آن را به زمان بابلیان نسبت میدهند و برخی زرتشت را بنیانگذار آن میدانند؛ اما به راستی منشا واقعی آن مشخص نیست.
برگزاری جشن و سرور بین ایرانیان باستان جایگاه ویژهای داشته است؛ جشنهایی مانند تیرگان، امردادگان، مهرگان، یلدا، سده و غیره. یکی از مهمترین این جشنها، برگزاری جشن عید نوروز است. عید نوروز با قدمتی بیش از 3 هزار سال، قدیمیترین و اصیلترین جشن ایرانیان است.
در برخی از متنهای کهن مانند شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید را بنیانگذار جشن نوروز میدانند. در شاهنامه آمده که جم (جمشید) هنگام گذشتن از آذربایجان بر روی تخت پادشاهی بوده است. با تابیدن نور خورشید بر تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و جمشید آن را نوروز یعنی روز نو نامید. از آن پس جمشید این روز را هرساله جشن میگرفت و مردم در سرتاسر ایران به جشن و سرور میپرداختند.
در اوستا آمده است که جمشید به فرمان اهورامزدا به جنگ با اهریمن و سیاهی رفت و هنگامی که توانست بر سیاهی غلبه یابد، بار دیگر خیر و برکت و سبزی را به مردم بازگرداند. مردم پیروزی جمشید بر اهریمن را نوروز نامیدند و در ظرفی جو کاشتند و به شادی پرداختند. جو نماد سرسبزی و خرمی است.
بررسی سنگ نوشتههای به جا مانده از دوره هخامنشیان نشان میدهد که مردم آن دوره عید نوروز را جشن میگرفتند. برخی از تاریخ شناسان میگویند کوروش کبیر نوروز را در سال 538 پیش از میلاد به رسمیت شناخت. او در این روز به سربازان ارتقا میداد، مجرمان را میبخشید و دستور پاکسازی خانهها و اماکن عمومی را داده بود. برخی از پژوهشگران مانند هرتسفلد و کرتفر میگویند در این دوره مردم جشن نوروز را در تخت جمشید برگزار میکردهاند.
در آن زمان، بامداد نوروز مردم به هم آب میپاشیدند؛ چراکه آب همواره بین ایرانیان نماد روشنی و پاکی است. در زمان هرمز اول مردم در شب نوروز آتش روشن میکردند و از زمان هرمز سکه دادن به همدیگر مرسوم شد و رسم عیدی دادن نیز یادگار همان موقع است.
پس از وارد شدن اسلام به ایران، در میان همه جشنهایی که به دلیل بیتوجهی فرمانروایان به فراموشی سپرده شدند، عید نوروز توانست جایگاه خود را میان مردم حفظ کند؛ چون این جشن با فرهنگ ایرانی پیوندی عمیق دارد. به طوری که میتوان آن را شناسنامه فرهنگ و آیین ایران دانست.
پس از حمله اعراب به ایران و تا پیش از دوره عباسیان، شاهان با ممنوع کردن برگزاری جشن و بستن مالیات سنگین بر برگزاری جشن، سعی در کمرنگ کردن این عید باستانی داشتند؛ اما موفق نبودند.
در دوره سلجوقیان و به دستور جلالالدین ملک شاه سلجوقی، تعدادی از ستاره شناسان از جمله خیام گرد هم آمدند تا تقویم ایرانی را بهبود بخشند. آنها اول فروردین را آغاز سال نو ثبت کردند. این گاهشمار از آن پس تقویم جلالی نامیده میشود. در دوره صفویان هنر دوست نیز جشن نوروز به خوبی و با پررنگی هرچه تمامتر برگزار میشد. شاه عباس صفوی مراسم سال نو را در نقش جهان اصفهان برگزار میکرد.
در اسلام نگاهی ویژه به نوروز شده است و تاکید بسیاری به گرامیداشت آن دارد؛ به طوری که امام صادق (ع) میفرماید: روز نوروز همان روزی است که خداوند در آن از بندگانش پیمان گرفت که او را پرستش کنند و هیچ چیزی را شریک او ندانند و این که به پیامبران و اولیایش ایمان بیاورند و آن نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده و بادهای باردارکننده در آن وزیده است و گلها و شکوفههای زمین آفریده شده است…
در دوره قاجار تدارکات ویژهای برای برگزاری باشکوه جشن نوروز صورت میگرفت. مراسم اصلی «سلام نوروزی» بود که طی آن از مردم طبقات مختلف دعوت میشد که پیش از جشن خود را به حضور شاه برسانند. این مراسم معمولا در تخت مرمر کاخ گلستان برگزار میشد.
سال 1388 برابر با سال 2010 میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی قطعنامهای روز 21 مارس برابر با 1 فروردین هر سال را تحت عنوان فرهنگ صلح «روز جهانی نوروز» نامید و این روز را در تقویم خود جای داد. با این حرکت که در سازمان ملل برای نخستین بار انجام گرفته، نوروز ایرانی به عنوان یک مناسبت بینالمللی به رسمیت شناخته شده است.
سفره هفت سین
انداختن سفره هفت سین یکی از آیینهای مشترک بین فرهنگهای مختلفی است که نوروز را جشن میگیرند. در این آیین خانواده هنگام نو شدن سال کنار سفره هفت سین مینشینند. معمول است که تا روز سیزده به در سفره پهن بماند.